समालोचक रामनारायण प्रधान

-

 समालोचक रामनारायण प्रधानको जन्म सन् १९२७ मा दार्जिलिङमा भएको थियो। उनका समालोचनाहरू पढ्दा उनी आफ्ना पूर्ववर्ती समालोचक रामकृष्ण शर्मा ,इन्द्र बहादुर राई आदिबाट प्रेरित, प्रभावित देखिन्छन् तर उनका समालोचनाहरू उनीहरूभन्दा भिन्दै किसिमको मानदण्ड एवम् धारणामा गरेको पाइन्छ। 

उनी आफ्ना समालोचनामा कुनै कृतिको व्याख्या विवेचना गर्न अघि त्यस कृतिका कृतिबारे परिचय नदिई तथा उनीहरूको गुणगान नगरी कृतिको चर्चा गर्न सक्दैनन्।

तुलनात्मक समालोचना पद्धतिलाई आत्मसात गरी प्रधान "भानुभक्तमा वसन्त शर्मा झै भावको श्लीलता पाउँछन् भने शैलीका आधारमा साँढीको खस्रो बनौट र भानुभक्तमा मलमलको मसृणता पाँउछन्।" 

प्रायः जसो समालोचनामा प्रधानले एउटा कृतिसँग अर्को कृति दाँजेर हारेको पाइन्छ --- जस्तै , कालिदासको 'ऋतुसंहार'- सँग लेखनाथको 'ऋतुविचार'। यस कारण उनलाई तुलनात्मक समालोचक भन्न सकिन्छ। उनका समालोचनात्मक कृतिहरूको अध्ययन गर्दा उनले प्रभावपरक व्याख्यात्मक समालोचना पद्धतिको पनि प्रयोग गरेको देखिन्छ। व्याख्यात्मक र तुलनात्मक समालोचना पद्धतिको राम्रो प्रयोग उनको 'चिसो चुह्लो' र 'तरुण तपसी' विषयक लेखहरूमा भएको छ।

'मुनामदन' सम्बन्धि वासुदेव त्रिपाठी,ईश्वर बराल, वामदेव पहाडीका विचारहरूलाई समेटेर यस खण्डकाव्यमा भएको कथावस्तुलाई कारुणिक भन्दै निर्णयात्मक समालोचना सिद्धान्तको पनि प्रयोग गरेको पाइन्छ।

मनोविश्लेषणात्मक पद्धतिलाई अप्नाएर एन्टन चेखवको 'मामावान्या' नाटक साथै 'पल्लो घरको झ्याल' र 'अनुराधा' उपन्यासको विश्लेषण पनि गरेका छन् ।'आज रमिता छ ' उपन्यासलाई समाजशास्त्रीय दृष्टिकोणबाट अध्ययन गरी उनले समाजशास्त्रीय पद्धतिको पनि प्रयोग गरेका छन्।

कवि,लेखकहरूका कृतिहरूबाट आफ्नु कृतिहरूको नामकरण गर्नु उनको एक छुट्टै समालोचकीय विशेषता हो। उपन्यास बाहेक अन्य कुनै विधाको समालोचना गर्दा पहिले कृतिकारको पुर्ण प्रशंसा गरी कृतिको समालोचना गर्नु प्रधानको मौलिक प्रवृत्ति हो। 

टिप्पणियाँ

एक टिप्पणी भेजें

इस ब्लॉग से लोकप्रिय पोस्ट

लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा को परिचय

-
चित्र
कवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा को जन्म वि• सं• १९६६ मा नेपालको धोबीधारा भन्ने ठाउँमा भएको थियो। पं• तिलमाधव देवकोटा का पुत्र लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा को न्वारनको नाउँ तीर्थमाधव देवकोटा हो।     उन्चास वर्षको अल्पायुमै स्वर्गवासी देवकोटाले अन्य साहित्यकारले भन्दा धेरै गुणा बेसी योगदान नेपाली साहित्य जगत्मा दिएका छन्। उन्को अनेकौ कृति र रचनाहरुले  नेपाली साहित्यलाई धनी बनाएको छ। उनी राणासासन कालमा जन्मिएका हुनाको कारण उन्ले त्यस्तो कलम चलाउने जगा प्रप्त गर्न सकेनन्।  नेपाली साहित्यमा लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा को नामोच्चारण हुने बित्तिकै उन्लाई आशु कवि भनेर चिनिन्छ र त्यहाँ देखि बाहेक माहाकवि भनेर। उनि कवि मात्र नभएर एक सफल उपन्यासकार अनि निबन्दकार पनि थिए। उन्को पहिलो प्रकासित निबन्द "आषाढको पन्द्र" हे र यहि निबन्दलाई नेपाली साहित्यको सर्वप्रथम आधुनिक नेपाली निबन्द भनेर मानिने गरिन्छ।  उन्को लेखन शैली एकदमै सरल र सहज थियो यसैकारणले गर्दा उन्को रचनाहरूको पठन गरि रसपान गर्न एक्दमै सुगम छ। 
और पढ़ें

शब्दशक्ति

-
 शब्दमा रहेको अर्थ बुझाउने सामर्थ वा व्यपारलाई शब्दशक्ति भनिन्छ । शब्दमा भएको शक्तिको अवधरण मानिसले सठिकता संग प्रयोग गरेमा त्यसले उसको जीवनमा ठुलो भूमिका निभाउँछ। प्रत्येक शब्दमा आफ्नै एउटा अर्थ बुझाउने शक्ति हुन्छ।  जस्तै, डमरु शब्दमा बाजा विशेष भन्ने अर्थ र बाघको बच्चा भन्ने अर्थ बुझाउने सामर्थ्य हुन्छ। यसरी कुनैपनि शब्दले प्रकट गर्ने एक भन्दा धेरै अर्थ पता लगाई शब्द र अर्थ बिचको सम्बन्ध खुट्याउने व्यपारलाई शब्दशक्ति भनिन्छ।  यस शब्दशक्तिका पनि बिभिन्न भेद उपभेदहरु छन्। ति भेदहरुबारे यहाँ संक्षिप्तमा कुरा गरिएको छ :-  ∆ शब्दशक्तिको भेद- उपभेद :   शब्दशक्ति मुख्यतः तीन प्रकारका हुन्छन्। ति हुन् -----------      १) अभिधा   (२) लक्षणा (३) व्यजना  १) अभिधा : सोझे एवं प्रत्यक्ष अर्थ मात्र बुझाउने शक्तिको नाम अविधा हो। अभिधा शक्तिलाई वाचार्थ, मुख्यार्थ र कोशीय अर्थ पनि भनिन्छ। यो शक्ति हुँदा शब्द र अर्थमा वाच्य-वाचक सम्बन्ध हुन्छ। शब्दलाई वाचक र मुख्यार्थलाई वाच्य भनिन्छ।  जस्तै-   भात (वाचक) ----- पकाएको चामल (वाच्य)  ...
और पढ़ें

शोधको अर्थ, परिभाषा, स्वरुप र विशेषता

-
अर्थ:  शोध भन्नाले साधारण भाषामा खोज्नु वा सोध्नु बुझिन्छ। शोधको शाब्दिक अर्थ शुद्ध गर्नु वा खोज्नु हो। प्राज्ञिक क्षेत्रमा यस्को अर्थ कुनै विषयमा गहण अध्ययनका साथ गरिने खोज हुन्छ। शोधका निम्ति अनुसन्धान, अन्वेषण, गवेषण आदि शब्दहरुको पनि प्रयोग गरिएको हामीले थुप्रै जग्गामा देख्न सक्छौ।  शोधका परिभाषा: शोध भनेको खोजी हो। कुनै क्षेत्र, विषय आदिमा सिमित रही नयाँ ज्ञान प्राप्ति हुने अभिप्रायले व्यवस्थित ढङ्गमा गरिने खोज कार्यलाई शोध भनिन्छ। यसप्रकारले शोधलाई सामान्य रुपमा परिभाषित गर्न सकिन्छ। तर यसको निश्चित परिभाषा, भने दिन सकिदैन। यसैले विभिन्न विद्वानहरुले दिएका परिभाषाहरु निम्न प्रकार प्रस्तुत गरि शोधको परिभाषा दिने प्रयत्न गरिएको छ।  रेडमेन र मेरी :   "शोध नयाँ ज्ञान प्रप्तिका लागि गरिने गहण सुव्यवस्थित कार्य हो। "   जोन डब्ल्यू वेस्ट :   "बडी औपचारिक ज्यादै व्यवस्थित र गहण विश्लेषणको वैज्ञानिक विधि अङ्गालिने प्रक्रियालाई शोध भनिन्छ। "  जे एच मेक्ग्रेथ :   "व्यक्ति एवं समाजलाई प्रोत्साहित गर्ने र सहायक हुने प्रभावकारी ढङ्गले ...
और पढ़ें